(1832-1881)Η παιδεία στην ακριτική Φθιώτιδα-Ίδρυση τριτάξιου Ελληνικού Σχολείου (ή Σχολαρχείου) Μώλου 1879

Η παιδεία, ως ευπαθής κοινωνική λειτουργία, ακολουθούσε τη γενική δυσάρεστη κατάσταση. Πρέπει να εξαρθεί το γεγονός, ότι, αργά και αθόρυβα, με το ζωοποιό πνεύμα της, είχε προσφέρει πολλά, τόσο, κατά τους χαλεπούς χρόνους της δουλείας, όσο και κατά το διάστημα της ιστορικής εποποιίας: έκανε βίωμα στην ελληνική ψυχή

«τι έχασε, τι έχει, τι της πρέπει», εχαλύβδωσε την εθνική συνείδηση, ανύψωσε τις ελληνικές καρδιές και προετοίμασε την απολύτρωση του Γένους.

 Μόνο η Ελληνική Ιδέα ενέπνεε πάντοτε και ζωογονούσε. Απ’ αυτή αντλούσε δύναμη και φως ο μάρτυρας Παπάς και ταπεινός Δάσκαλος, για να σφυρηλατήσουν τιςθελήσεις των Ελλήνων και να ετοιμάσουν τις Μορφές των Ηρώων του Εικοσιένα. Σ’ αυτή πρέπει να τονισθούν ύμνοι και δοξαστικά.Όπως διαπιστώνουμε από έρευνες στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και, ιδιαίτερα, από αξιόλογες μελέτες του φλογερού και ακάματου Ρουμελιώτη Γιάννη Βλαχογιάννη (1867 – 1945), αξιέπαινες και δημιουργικές είναι οι εκπαιδευτικές προσπάθειες στη Ρούμελη, όπως και σ’ όλες τις περιοχές της μαχόμενης Πατρίδας, για την ίδρυση και τη λειτουργία Σχολείων όλων των βαθμίδων. Ζωηρό εκδηλωνόταν το ενδιαφέρον των Ρουμελιωτών για την παιδεία και πολύπλευρη ήταν η μέριμνά τους για την εύρυθμη και απρόσκοπτη λειτουργία των Σχολείων.Δεν είναι μόνο αγωνιστική περίοδος του Έθνους στα πεδία των μαχών, αλλά, συγχρόνως, και περίοδος δημιουργικού εκπαιδευτικού έργου. Μελετώντας διάφορα ιστορικά έγγραφα, επισημαίνουμε τον οργανικό σύνδεσμο του Απελευθερωτικού Αγώνα και του φλογερού αιτήματος των Ελλήνων για την πνευματική ανύψωση του αγωνιζόμενου Έθνους. Ο πόθος για την ελευθερία ταυτίζεται με την υπέρτατη δύναμητης παιδείας και τη συμβολή της στην ανάσταση της Πατρίδας.Ύψιστη είναι η προσφορά των μεγάλων Διδασκάλων του Γένους, που εποδηγέτησαν επάξια το σκλαβωμένο Λαό μας, για την απόκτηση της πολυπόθητης ελευθερίας του. Οι μαχητές των πολεμικών πεδίων και των πνευματικών αγώνων έχουν εκπληρώσει στο ακέραιο την ίδια ιστορική αποστολή. Την ιερή φάλαγγα των πρωταγωνιστών της μεγάλης Εποποιίας απαρτίζουν οι ακαταπόνητοι πολεμιστές των βουνών, οι ατρόμητοι πυρπολητές των θαλασσών και οι τίμιοι εργάτες των ψυχών και των πνευμάτων.Θλιβερές και αποκαρδιωτικές είναι οι εικόνες της παιδείας, κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Ύστερ’ απ’ την απελευθέρωσή μας, σε κρισιμότατη εποχή, που υπήρχε φοβερή έλλειψη κρατικής οργανώσεως και υλικών μέσων, ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας εφρόντισε, με ζωηρό ενδιαφέρον, για τη βελτίωση της παιδείας. Ανάμεσα στ’ άλλα, άρχισε να ιδρύει Σχολεία και ένα Διδασκαλείο στην Αίγινα ετοίμαζε τους νέους Δασκάλους.Στην ακριτική Φθιώτιδα, όπως σ’ όλο τον ελεύθερο ελληνικό χώρο,εμφανίστηκαν, δειλά – δειλά, οι πρώτοι Δάσκαλοι. Οι γνώσεις τους ήταν πενιχρές. Οι περισσότεροι είχαν τελειώσει το Δημοτικό Σχολείο της εποχής και λίγοι το Σχολαρχείο. Έπαιρναν, αργότερα, μια ανάλογη μόρφωση από ένα ανώτερο Διδασκαλείο, ονομαζόμενο «Διδασκαλοδικαστή-ριον», που το κατήργησε η επανάσταση του 1863. Χωρισμένοι σε τάξεις,σύμφωνα με τις γνώσεις τους, διακρίνονταν σε νομαρχιακούς και επαρχιακούς ή Δασκάλους Δήμων α’ και β’ τάξεως. Πενιχρή ήταν η μισθοδοσία τους, χωρίς μονιμότητα. Είχαν δωρεάν κατοικία και έπαιρναν την επικαρπία μερικών χωραφιών. Ελάχιστες ήταν οι Δασκάλες της εποχής αυτής.Ζούσαν, μέσα σε φοβερή ταπείνωση, πρωτοφανή αθλιότητα και απαράδεκτο εξευτελισμό. Άθλια ήταν η κατάσταση των σχολικών διδακτηρίων. Νάρθηκες εκκλησιών, καλύβες, βουστάσια, χοιροστάσια και αχυρώνες, χωρίς υλικά μέσα, χρησιμοποιούνταν ως Σχολεία.

«Τρώγλαι και σταύλοι, εις τους οποίους δεν ηξεύρω, εάν ο κ. Υπουργός θα ενεπιστεύετο τον ίππον του», έλεγε παλιότερα στη Βουλή κάποιοςΒουλευτής.Το «Ψαλτήρι» και το «Χτωήχι» ήταν τα μοναδικά αναγνωστικά βιβλία. Και ένας γύρος από παιδιά κάθε ηλικίας, καθισμένα οκλαδόν ήστα γόνατα, έτοιμα ν’ αρχίσουν το Αλφαβητάρι τους, ήταν οι μαθητές του Σχολείου αυτού.Ο βασιλιάς Όθωνας, αργότερα, οργάνωσε το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο, κατά το ευρωπαϊκό σύστημα και εισήγαγε την αλληλοδιδακτική μέθοδο, που, πολλά χρόνια, εκυριάρχησε στην όλη σχολική εργασία.Αποπνικτική ήταν η σχολική ατμόσφαιρα, άχρηστες οι παρεχόμενες γνώσεις για τη ζωή των παιδιών, χωρίς την ελεύθερη και ουσιαστική εργατικότητά τους. Η νηστεία, η διαρκής γονυκλισία, οι συνεχείς αποβολές, το άγριο ξυλοκόπημα, οι αντιπαιδαγωγικές ύβρεις και οι στερήσεις αποτελούσαν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Αλληλοδιδακτικού Σχολείου.Αποκαρδιωτικός είναι ο απολογισμός, όπως περιγράφεται, με τα ζοφερότερα χρώματα, στις επίσημες εκθέσεις των εκτάκτων Επιθεωρητών και διαπιστώνεται από πολλές διαταγές του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας προς τους Νομάρχες και τους Δασκάλους.Σ’ όλο το ελεύθερο Ελληνικό Κράτος, η Μέση Εκπαίδευση οργανώθηκε σε δύο κύκλους: Το Ελληνικό Σχολείο ή Σχολαρχείο, με τρεις τάξεις και το Γυμνάσιο με τέσσερις τάξεις. Είχαμε, δηλαδή, 11ετή φοίτηση: 4χρόνια στο Δημοτικό, 3 χρόνια στο Ελληνικό και 4 χρόνια στο Γυμνάσιο.

Η οργάνωση αυτή όλων των βαθμίδων, με λίγες αλλαγές, συνεχίστηκε,μέχρι το έτος 1929.Στην ακριτική Φθιώτιδα, κατά την εξεταζόμενη περίοδο, ιδρύθηκαν,συνολικά, 6 Ελληνικά Σχολεία, ενώ σ’ ολόκληρη τη χώρα λειτουργούσαν,περίπου, 200. Αρχικά ιδρύθηκαν της Λαμίας και της Υπάτης (1835), της Αταλάντης (1846), της Σπερχειάδας και της Στυλίδας (1875) και του Μώλου (1879), που λειτούργησαν, όπως ήταν φυσικό, με πολλά και ποικίλα προβλήματα στα σχολικά διδακτήρια, στο διδακτικό προσωπικό και στους μαθητές.Πρωταρχικός σκοπός των Ελληνικών Σχολείων ήταν να προετοιμάσουν τους μαθητές για τα Γυμνάσια, προσαρμόζοντας ανάλογα τα προγράμματά τους, προσφέροντας, παράλληλα, κατάλληλη μόρφωση σ’ όσα παιδιά δεν θα συνέχιζαν τη φοίτησή τους.Σχετική έρευνα απέδειξε, ότι τα κορίτσια δεν φοιτούσαν σ’ αυτά τα Σχολεία.Το Α´ Ελληνικό Σχολείο (Σχολαρχείο) της Λαμίας ελειτούργησε 94 ολόκληρα χρόνια (1835 – 1929), με πρώτο Σχολάρχη το δραστήριο Ζαχαρία Παναγιωτίδη και Ελληνοδιδάσκαλο τον Κοσμά Θεσπρωτό. Σ’ αυτό υπηρέτησε, αργότερα, για 25 μόνο μέρες, ως Σχολάρχης, ο Τρύφων Ε.Ευαγγελίδης, καταγόμενος απ’ την Τρίγλια της Μικράς Ασίας, γνωστός φιλόλογος και ιστορικός συγγραφέας.Στην αρχή, στεγάστηκε στο Τουρκικό τέμενος (τζαμί), το Κουρσούμ –Τζαμί, μολυβδοσκέπαστο, σκοτεινό, μικρό και άθλιο, κοντά στην πλατεία «Ελευθερίας». Για το διάστημα της επισκευής του, τα μαθήματα γίνονταν στο ύπαιθρο. Το έτος 1860, ύστερ’ από 25 χρόνια, μεταστεγάστηκε στο ιδιόκτητο σπίτι του γιατρού Φραγκίσκου Βερέττα και, στη συνέχεια, το1899, μέχρι της καταργήσεώς του, το 1929, στο Μουστάκειο οίκημα, που δώρισε στο Δημόσιο ο ευεργέτης της πόλεως Κων/νος Ν. Νικολάου Μουστάκας.Δέκα πέντε χρόνια, ύστερ’ απ’ την ίδρυση του Α´ Ελληνικού Σχολείου(1850), λειτούργησε το Γυμνάσιο Λαμίας, το μοναδικό ανώτερο Σχολείο της Ρούμελης. Πρώτοι Γυμνασιάρχες, που υπηρέτησαν σ’ αυτό και προέρχονταν απ’ τον παροικιακό Ελληνισμό της Ευρώπης, ήταν: ο Νικόλαος Αργυριάδης και ο Σεραφείμ Ιππομάχης. Αργότερα, ανάμεσα σε πολλούς άλλους, εδίδαξαν: ο Αλβανολόγος Αναστάσιος, Ιωάννου Πυκαίος, ο Ελάσσων Σολωμικός ποιητής Αντώνιος Φατσέας και ο Ιωάννης Γ. Βορ-τσέλας (1841 – 1913), πρώτος Φθιώτης ιστορικός και συγγραφέας του περισπούδαστου έργου«ΦΘΙΩΤΙΣ, η προς νότον της Όθρυος, ήτοι:απάνθισμα ιστορικών και γεωγραφικών ειδήσεων, από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς»

(Αθήνα, 1907, σελ. 518).Στην αρχή, στεγάστηκε σε δύο μισθωμένα από το Δήμο δωμάτια. Στη συνέχεια και, για πολλά χρόνια, με την οικονομική πάντοτε ενίσχυση του Δήμου, μεταστεγάσθηκε στο οίκημα του γιατρού Φραγκίσκου Βερέττα,όπου στεγαζόταν και το Α´ Ελληνικό Σχολείο.Πρέπει να σημειωθεί, ότι από το Γυμνάσιο Λαμίας απεφοίτησαν: οΚων/νος Κόντος (1834 – 1909), διαπρεπής ελληνιστής, Καθηγητής τουΠανεπιστημίου Αθηνών, από την Άμφισσα και ο Κων/νος Σάθας (1842 –1914), πρωτοπόρος της νεοελληνικής ιστορικής έρευνας, από το Γαλαξίδι.Ύστερ’ απ’ την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό Κράτος(1881), αρχίζει νέα περίοδος λειτουργίας του Γυμνασίου Λαμίας, υπό άλλο χαρακτήρα.Το Α´ Ελληνικό Σχολείο και το Γυμνάσιο Λαμίας διαδραμάτισαν έναν ιδιαίτερο ρόλο, μέσα στον τόπο και στο χρόνο της ιδρύσεως και λειτουργίας τους. Έχουν λαμπρή ιστορία και έξοχη παράδοση. Εδίδαξαν σ’αυτά αξιόλογοι παιδαγωγοί και εφοίτησαν χιλιάδες παιδιά της Φθιώτιδας και των Τουρκοκρατούμενων, τότε, Περιφερειών (Θεσσαλίας,Μακεδονίας, Ηπείρου). Απ’ αυτά, ξεκίνησαν εκατοντάδες δρομείς της μαθήσεως, πολλοί απ’ τους οποίους αναδείχθηκαν άξια στελέχη της παιδείας και διακρίθηκαν σ’ όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.Αξιόλογες και πολύτιμες είναι οι σχετικές μελέτες, συμβολή στην ιστορία των Σχολείων της Φθιώτιδας, του Δημ. Θ. Νάτσιου (περ.«ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ», τόμος 4ος – Λαμία, 1983) και του Κων/νου Δ.Γαλλή (περ. «ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ», τόμος 9ος – Λαμία, 1988).Οι μελέτες αυτές αποτελούν την αρχή για τη συγγραφή της ιστορίας των Σχολείων από ερευνητές ιστορικούς, με πληρότητα, ώστε να γίνειδυνατή η ολοκλήρωσή της.

πηγή :Πρακτικα-4ου-Συνεδριου-Φθιωτικης-Ιστοριας

Εισηγητής Κουτσολέλος Δημήτριος